[Vertaald naar het Nederlands door Geert Coppieters,  'Katterij Nevartis'.]  

Door Dr. Alex Kolesnikov, PhD in moleculaire genetica, Sibaris cattery, Rusland.
(Herdrukt met toestemming)

Deel I.

De bespreking, die momenteel overal aan de gang is over de toekomst van het Siberische ras, de pagina's uit dit magazine (Droug, A.K.) inbegrepen, heeft het bestaan aan het licht gebracht van belangrijke tegenstellingen binnen de gemeenschap van de liefhebbers van de beroemde Russische inheemse kat. Naast deze tegenover elkaar staande meningen, is het meest verontrustende het feit dat vele leden van deze gemeenschap geen duidelijke zienswijze hebben over hoe dit ras tot stand zou zijn gekomen. Waarom is dit zo belangrijk? 

In vliegtuigen zijn er geen noodremmen toegestaan. Biologische evolutie laat evenmin "bushaltes" toe om even oponthoud te hebben en straffeloos te ontspannen. Een evolutionaire "halte" mondt vaak uit in steile en moeilijk te overwinnen achteruitgang. Dit geldt voor natuurlijke evolutie en nog meer voor de kunstmatige.  

Gebrek aan kennis van enkele biologische basisprincipes, andere dan toegepaste genetica voor vachtkleur, kan een fokker zuur opbreken. Het gaat des te meer op, ingeval van jonge rassen welke opmerkelijke inspanning vergen ter stabilisatie van het type van kat. In dit doolhof gevangen, overspoelden een aantal fokkers alsook kattenkeurmeesters hulpbronnen op het Russische internet en de media van gedrukte pers, met hun meningen aangaande het Siberische ras, welke vaak enig felinologische inhoud missen, maar vol emotie en vingerwijzing zijn. De energie en halsstarrigheid van deze individuen zou beter aangewend worden voor een aantal andere, meer gerichte en vreedzamer doeleinden.  

Het is in feite moeilijk om zich te ontdoen van de gedachte dat, in het vuur van de emoties, geen van deze personen nog aan de katten denkt. In dit artikel zou het beter zijn om heel dit meningsverschil opzij te zetten en zich te concentreren op de eerste en voornaamste zaak van de fokker: de katten zelf.

De laatste decennia horen we, helaas, al te vaak het woord "Rode Boek", "uitstervend ras" enzovoort. De natuurlijke evolutie op Aarde wordt steeds meer vervangen door de antropogene. En dit proces zal hoogstwaarschijnlijk niet meer omkeerbaar blijken, tenminste in de voorziene toekomst. Een kras voorbeeld van antropogene evolutie wordt geboden door de domesticatie en de verspreiding van de kat. Een voldoende brede bevolking van huiskatten met gemeenschappelijke fenotypen die in gelijkaardige milieuomstandigheden leven, kan potentieel aanleiding geven tot zogenaamd "inheems" of "inlands" ras. Hiervan uitgaande, kan men stellen dat het niet al te moeilijk is om zulk nieuw ras te scheppen. Vermoedelijk beschikt zulke populatie over rijk genetisch materiaal, gedurende decennia en misschien zelfs eeuwenlang bewaard gebleven, deels door natuurlijke en gedeeltelijk door menselijke selectie. In een kattengemeenschap van dit type, zijn de verschillen tussen de vertegenwoordigers klein genoeg om een zeker "type" te identificeren, wat nodig is om verder te ontwikkelen, zijn karakteristieke eigenschappen in de verf te zetten, het wezen van de beruchte E Pluribus Unum trachten te ontdekken, om zo niet het gedistilleerde "huiskamer"-ras te creëren, maar wel het echte, "wilde" dier...

Moderne Siberische kat

Niettemin kan deze manier heel wat moeilijker zijn dan op het eerste gezicht lijkt. In werkelijkheid weerspiegelen fenotype (of "type-") overeenkomsten in natuurlijke kattenpopulaties niet noodzakelijkerwijze een hoog niveau van identiteit tussen genotypen van katten. Het overheersen van een zeker stabiel reproduceerbaar fenotype in een kattenpopulatie, wijst er niet noodzakelijk op dat, mits actieve kunstmatige selectie bij een deel van deze populatie, deze stabiliteit bewaard zal blijven en dan makkelijk omgeleid wordt in de richting van gewenste veranderingen.  

De basis van een inheems ras is door de meerderheid van felinologisten bepaald als het product van de spontane selectie in de geïsoleerde synantrope populatie met gemeenschappelijk fenotype. Slechts bij kattenpopulaties die groot genoeg zijn en voor langere tijd relatief geïsoleerd zijn (vele decennia, of, beter nog, eeuwen) is het genotype eveneens gestabiliseerd. Enkel zulk een populatie kan zonder bovenmatige moeilijkheden veranderd worden in een inheemse soort.  

De rol van kunstmatige selectie voorafgaand op de vorming van een inheems ras kan zowel verwaarloosbaar (Norwegian Forest Cat, Maine Coon) als opmerkelijk zijn (Korat). Deze laatste worden in hun thuisland beschouwd als "gelukskatten" en zelfs bijna als heilige dieren. De weg naar stabilisatie van de populatie is dus onbetekenend, enkel een lange periode van om het even welke vorm van stabiliserende selectie van eender welk type is vereist, om tot een homogeen genotype te komen.  

Toch is, vanuit het standpunt van genetici, om het even welke populatie van synantrope katten veel meer verscheiden, om niet te zeggen chaotischer dan de "normale" biologische soort. Niettemin gehoorzaamt een dergelijke populatie aan algemene biologische wetten. Kennis van deze regels en patronen gedurende de creatie en ontwikkeling van het ras, kan een beweging in de verkeerde richting helpen vermijden, welke een fokker naar een doodlopend steegje zou kunnen leiden (zelfs eentje zonder straatkatten - A.K.).

Moderne Siberische kat

Vorming van het genotype van de populatie (bijvoorbeeld de som en de verspreiding van alle genen van de populatie) is omschreven in de overeenkomst van een gedeelte van de genetica, de genetica van de populatie. Kennis van de basisprincipes van deze discipline zou een welkome hulp zijn voor de deelnemers aan de discussie over Siberen en Neva Masquerade indien zij werkelijk geïnteresseerd zouden zijn in het ontrafelen van de oorsprong van het probleem.  

Laat ons aanvangen bij de eerste beginselen. Waar het "Siberische" fenotype vandaan komt, wat is een Siberische kat nu, en wat willen we er in de toekomst in zien?  

Sommige felinologisten nemen aan dat een zekere archetypische kat in het verleden het voorvaderschap vormde van vele, zo niet alle halflangharige en langharige katten. Deze laatste werden onderworpen aan intensieve kunstmatige selectie. Men kan wel stellen dat de vacht van echt langharige katten zoals Perzen, waarschijnlijk het resultaat is van langdurige kunstmatige selectie. Het is moeilijk aan te nemen dat de vacht van Perzen aan de wilde of halfwilde katten enig voordeel zou verlenen gedurende natuurlijke selectie. Een dichte, halflange mantel, onderworpen aan seizoensveranderingen, is nogal verschillend in termen van selectief voordeel onder natuurlijke omstandigheden. Vanzelfsprekend was de menselijke beschaving twee eeuwen geleden absoluut verschillend van hoe die nu vastgesteld wordt en speelden factoren der natuur in de evolutie van gedomesticeerde dieren een veel grotere rol. Algemeen aanvaarde voorouder van de huiskatten is de Afrikaanse wilde kat, Felis lybica. Gezien de verschillen tussen katten van Middenoostelijke oorsprong en klassieke kortharige katten, welke directe afstammelingen zijn van Egyptische katten, en, juist daarom, van Felis lybica, en in mindere mate ook van Felis chaus, (jungle kat), kan men er van uit gaan dat halflangharige katten in het Midden-Oosten een aanzienlijke hoeveelheid genetisch materiaal verwierven van andere katten. Het is onwaarschijnlijk dat kenmerken zoals vachtstructuur en lengte, robuust gebouwd lichaam en enkele andere fenotype elementen, op een tijdsspanne van verschillende eeuwen bij katten in het Midden-Oosten gaan evolueren.  

Een wilde boskat, Felis silvestris, of om precies te zijn, diens ondersoorten, zijn de meest voor de hand liggende kanshebbers om hiertoe bijgedragen te hebben. Tussen haakjes, het mag genotuleerd worden dat dierkundigen meer dan 20 ondersoorten van F. silvestris tellen. De best gekende is de Europese wilde kat, wiens rol bij de evolutie van huiskatten in Europa doorgaans wordt ontkend. Hoe dan ook, beperkt de leefomgeving van de wilde boskat zich niet tot Europa, maar omvat het ook het Midden-Oosten, Turkije, de Kaukasus en gedeeltelijk zelfs meer oostelijke gebieden zoals Iran. Sommige uiteenlopende ondersoorten van de F. silvestris leven ook in Indië en zelfs in Tibet.

Felis silvestris - Europese wilde kat

Het leefgebied van de Midden-Oosten ondersoorten overlapt diegene van de F. chaus en F. lybica eveneens. Het is in dit gebied dat de grootste concentratie van oude langharige (LH) en semilangharige (SLH) katten (Turkse Angora, Turkse Van in Turkije en LH katten in Iran) zich bevindt. Dit terrein kan beschouwd worden als bakermat voor de LH en SLH katten.

Felis lybica - Afrikaanse wilde kat

De ondersoort van de wilde boskatten in het Midden-Oosten staat gekend als Felis silvestris caucasica. Zijn vacht is dicht en omvat een goed ontwikkelde ondervacht tijdens de winter. En dat is niet zo verrassend. Barre winters zijn niet zeldzaam in de bergen van Caucasus Minor, noch in de hooglanden van Turkije en Iran. Veel van deze territoria liggen hoger dan 1500 meter boven zeespiegel en gedurende de winternachten kan de temperatuur er dalen tot min 30º Celsius. De winterwindsnelheden lopen in deze regio ook hoog op. Aan de andere kant is de zomer dan weer zeer heet en droog

Felis silvestris caucasica

Felis Silvestris Caucasica - foto genomen door een Russische felinologist in Armenië

Dat is de reden waarom F. silvestris caucasica een halflange pels bezit met dichte ondervacht, waarvan de haren tijdens warme periodes verruien. Zoals we op de foto kunnen zien, wordt de F. caucasica gekenmerkt door een gespierd, cilindrisch lichaam, een afgeronde kop met een stompe snoet en zichtbare maar niet uitgesproken overgang van relatief aflopend voorhoofd tot neus, redelijk korte, massieve poten en relatief korte staart. Met andere woorden... het doet veel denken aan... inderdaad, het Siberische ras. Is dit per ongeluk een toeval?  

Hoogstwaarschijnlijk is het dit niet. Een anekdote ten tijde van de Sovjets komt naar boven, over de kruimeldief die onderdelen stal uit de wapenfabriek, waar ook fietsen, of waren het andere gemeenschapsgoederen, werden gemaakt... doet er niet toe... in de hoop iets ineen te kunnen flansen dat thuis kon gebruikt worden, maar telkens hij het probeerde - verkreeg hij Kalashnikovs... Laat hem maar buiten beschouwing, want deze eenvoudige anekdote dient best ter illustratie voor de basis van genetische grondstellingen en verwijst tevens naar de hele zaak die ter discussie staat.  

Hoe de genen die een lange vacht bepalen, precies opdoken bij de populatie van huiskatten, is niet geweten. Maar het is niet van bijzonder belang of wilde SLH katten onafhankelijk gedomesticeerd werden, dan wel of katten gemigreerd uit grote gedomesticeerde centra in Egypte en Asia Minor tot het Oosten, het vereiste genetische materiaal onderweg van wilde katten verwierven. Belangrijk is, dat als resultaat, de Siberische kat een duidelijk identificeerbaar fenotypisch prototype heeft; waarschijnlijk is dit de Oosterse ondersoort van de Europese boskat die zich in de streek van de Kaukasus en Asia Minor lokaliseert.  

Hoewel de pels van de European forest cat niet echt als volstrekt "kort" bestempeld kan worden, en moeilijk vergeleken kan worden met de dichte, harde vacht van de F. silvestris caucasica, is de kneedbaarheid van de wilde kat interessant genoeg zo hoog, dat in de bergachtige gebieden van Europa, met name de Alpen en de Pyreneeën, de lengte van de vacht van wilde boskatten groeit, in vergelijking met de "klassieke" Europese wilde kat (zie foto).

Europese wilde kat

Men kan zich de manieren voorstellen waarop het fenotype van halflangharige katten zich verder verspreid heeft van de Caucasis - Asia Minor regio naar het Oosten, zich hierbij herscheppende in synantrope dieren. In tegenstelling tot het Europa tijdens de Middeleeuwen, waren de gebieden van Asia Minor en Kaukasus van de 7de tot de 14de eeuw "in volle bloei". Een kat is in de Moslimlanden een dier dat geliefd is, indien niet zelfs heilig. Daarom is het geoorloofd om aan te nemen dat katten zich van de Perzische en Arabische wereld, en later ook vanuit Turkije, geholpen door kooplieden, naar oostelijke en noordoostelijke richting verspreidden. En zij leken waarschijnlijk heel erg op de moderne SLH katten in Rusland. Als aanvullend bewijs van deze theorie is er het bestaan van de Bukhariaanse kat, nu bijna geheel vergeten in Rusland, welke felle gelijkenis vertoont met zowel de moderne Sibeer als de Kaukasische boskat. Op dusdanige wijze, samen met de Moslimbevolking en de kooplieden naar het noordoosten migrerend, bereikten archetypes SLH katten eerst de streken van Centraal-Azië en Kazachstan en vandaar Volga en Zuid-Siberië. En daarna verspreidden de SLH katten zich verder naar Siberië en Europees Rusland. Waarschijnlijk steeg de alternatieve toevloed van katten uit Europa naar Rusland, nadat de Russen zich bevrijd hadden van de Tartaar Yoke. Maar, dit geschiedde niet eerder dan tijdens de 15de of 16de eeuw.. 

Dus, kenmerkende eigenschappen van de Kaukasische boskat, welke het toelieten te overleven in een continentaal klimaat, met barre winters in de bossen van de hooglanden, speelde een aanzienlijke rol in de standaard van de moderne Sibeer. En dat is waarom het behoud van deze kenmerken, het benadrukken en de eenmaking van deze kenmerken in het Siberische ras de meest verstandige manier zou zijn bij de verdere ontwikkeling van het ras.

Momenteel is F. silvestris caucasica een bedreigde soort die in het Rode Boek van de Russische Federatie opgetekend staat. Het is eveneens in Armenië onder bescherming van de staatswet geplaatst. Dit feit, wat niet rechtstreeks gelinkt kan worden tot het onderwerp dat ter discussie staat, wordt aangehaald om reden van u opnieuw te kunnen wijzen op het probleem van het gedrag van een populatie tijdens het proces van natuurlijke evolutie, zowel tijdens het beginproces als de ontwikkeling van het ras. Wanneer wordt een soort als bedreigd beschouwd? Dit gebeurt wanneer het bevolkingsaantal daalt tot slechts een aantal duizend dieren. Bij dit punt aangekomen, komt het lot van een populatie onder invloed van omstandigheden die abrupt de manier van natuurlijke selectie kan veranderen. In populatiegenetica worden zulke processen gedetermineerd als "genetische drift" en "flessenhalseffect" (ook wel "bottleneck effect" genoemd).

Deze processen kunnen nopen tot een vervanging van het kenmerkende populatiegenotype door volkomen verschillende kenmerken, welke bij de initiële populatie slechts beperkt aanwezig waren. Bij een kunstmatige selectie binnenin een kleine populatie met ongekend genotype, is het zeer lastig het selectieresultaat te voorspellen en, hiermee gepaard gaande, is het ook moeilijk om gewenste stabiele veranderingen in het fenotype te verkrijgen. Met andere woorden, hoe hoger de omvang van genetische diversiteit, dat in een kleine populatie ter selectie genomen wordt, des te lager is de kans dat dit met succes zal "leiden" naar het verlangde fenotype.  

Dit betekent dat er, gedurende de selectie, naar bijvoorbeeld een vachtkleur, andere ongewenste veranderingen in het fenotype kunnen plaatsvinden. Dit kunnen veranderingen zijn in de lengte van de poten, de vorm van de kop, bevestiging van de eerdere aanleg tot een erfelijke ziekte, en andere. En de kansen voor zulke ongewilde gevolgen stijgen, naarmate de grootte van de populatie daalt en bij elke generatie die geboren wordt in zulke populatie die afgesneden is van de oorspronkelijke genenpoel.  

Laten we tot slot eens bekijken hoeveel Siberen van goede kwaliteit er op dit moment actief deelnemen aan selectie, in Rusland en landen uit ex-USSR? Ruwe berekeningen, met behulp van het internet gemaakt, tonen aan dat het aantal van deze dieren niet hoger ligt dan anderhalf tot twee duizend. Bovendien, als men in beschouwing neemt dat een groot deel van hen niet eens de theoretische mogelijkheid heeft om met elkaar te paren, en vele subpopulaties van de Siberen in hoge mate uit inteelt voortkomen, ziet de situatie er des te zorgwekkender uit. Hoewel de Siberische kat niet onmiddellijk met uitsterven bedreigd wordt, is de kwaliteit van de kruising in hun populatie, vanuit het oogmerk van de aangestipte genetische voorwaarden en doelbewuste verbetering van het ras, op het niveau aanbeland dat kenmerkend is voor de aller-gevaarlijkste situatie, zoals beschreven in het Rode Boek. Dat biedt stof tot nadenken, nietwaar?

Moderne Siberische kat

Einde van het eerste deel.  

Ondanks de subjectieve ondertoon in de laatste 2 delen, is deze studie opnieuw actueel, temeer nu ook de FIFé als laatste internationale kattenvereniging in 2008 eindelijk de erkenningprocedure voor de Neva Masquerade als zusterras en Siberische kleurpunt variant heeft ingezet! 

We schetsten hier verleden en heden van de Siberische kat en bespraken algemene problemen aantroffen bij de ontwikkeling van inheemse rassen te beginnen bij "wilde" populaties.  

In het tweede deel richten we onze aandacht rechtstreeks op de situatie van de Neva Masquerade katten, hun verhouding tot het Siberische ras, hun oorsprong enz., waarop we de onderwerpen toepassen die besproken werden in deel 1.